نویسنده: محمد رجا
در حالی که مسئولان رسمی ایران، با تأکید بر «رایگان بودن فرآیند اخراج اتباع مجاز و غیرمجاز»، این اقدام را باری بر دوش دولت معرفی می‌کنند، شواهد میدانی و آمارهای غیررسمی نشان می‌دهند که روند اخراج مهاجران افغانستانی نه‌تنها رایگان نیست، بلکه به صنعت پنهان و پردرآمد برای برخی نهادها و افراد تبدیل شده است.
در ماه‌های اخیر، موج جدیدی از طرد مهاجران افغانستانی از ایران آغاز شده است؛ موجی که با تبلیغات رسانه‌یی، مانورهای انتظامی و تهدیدهای آشکار همراه است و جامعه را وارد یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های مهاجرتی دهه‌های اخیر کرده است.
«خروج داوطلبانه» یا اجبار پوشیده؟
در برنامه‌ی تلویزیونی، محمد مهدی جوانمرد قصاب، مشاور اقتصادی نماینده‌ی ویژه‌ی رئیس‌جمهور در امور افغانستان، ادعا کرد که اتباع افغانستانی به صورت داوطلبانه خود را به پلیس معرفی کرده و بدون پرداخت هزینه، به کشور خود بازمی‌گردند؛ اما واقعیت، خلاف این ادعا را نشان می‌دهد.
گزارش‌های میدانی از هزینه‌های چندمیلیونی برای هر مهاجر حکایت دارند. از ثبت‌نام اولیه تا اتوبوس‌های فرسوده، از عوارض شهرداری‌های مرزی تا جریمه‌های غیرشفاف، همه و همه زنجیره‌یی از تراکنش‌های غیررسمی و فشار اقتصادی را تشکیل می‌دهند که بار آن تنها بر دوش مهاجرین است.
شواهد از اردوگاه‌ها: پول ندهی، نمی‌روی
تجربه‌ی مهاجرانی که برای اخراج به اردوگاه‌های تهران منتقل شده‌اند، پرده از روندی برمی‌دارد که در آن، «داوطلبی» تنها لفظی پوششی برای اجبار اقتصادی است. مهاجرین گزارش داده‌اند که اگر حتا یکی از افراد گروه پول کافی نداشته باشد، سایرین نیز گرو نگه داشته می‌شوند تا هزینه او را تأمین کنند.
سود چندبرابری در نقاب بازگشت
در حالی که کرایه‌ی واقعی اتوبوس برای مسیر تهران تا مرز تایباد یا زاهدان کمتر از ۵۰۰ هزار تومان است، مهاجرین گزارش داده‌اند که بین ۳ تا ۶ میلیون تومان برای این مسیرها پرداخت کرده‌اند. این به معنای دریافت مبالغی تا ۷ برابر نرخ واقعی است؛ درآمدی که تاکنون هیچ گزارش رسمی درباره‌ی محل مصرف آن ارائه نشده است.
آمارهای متناقض، درآمدهای همسو
در فروردین ۱۴۰۴، سردار سعید منتظرالمهدی از اخراج بیش از ۱.۱ میلیون نفر در سال گذشته خبر داد. یک روز بعد، مدیرکل امور اتباع وزارت کشور، عددی بالاتر از ۱.۱۹ میلیون نفر را اعلام کرد. اگر هزینه‌ی میانگین دریافتی از هر مهاجر را فقط ۲ میلیون و ۳۸۵ هزار تومان در نظر بگیریم، مجموع این درآمد از مرز ۲ هزار میلیارد تومان عبور می‌کند.
از این میان، تنها سهم شهرداری‌ها، طبق گزارش‌ها تا ۸۵۰ هزار تومان از هر نفر، بیش از هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. این در حالی است که نهادهای مسئول تاکنون درباره‌ی نحوه‌ی هزینه‌کردن این درآمدها شفاف‌سازی نکرده‌اند.
بازار پنهان سیم‌کارت‌های توقیفی؟
مسأله‌ی دیگر که نیازمند پاسخ شفاف است، سرنوشت سیم‌کارت‌های توقیفی مهاجران است. اگرچه گوشی‌ها در مرز بازگردانده می‌شوند، اما گزارش‌هایی از فروش غیرقانونی سیم‌کارت‌ها در بازار سیاه و استفاده از آن‌ها در فعالیت‌های مشکوک وجود دارد؛ موضوعی که می‌تواند امنیت ارتباطی و اطلاعاتی کشور را نیز به خطر بیندازد.
صنعت اخراج؛ نهادینه‌سازی رنج با چهره‌ی سودآور
در جمع‌بندی، آنچه تحت عنوان «اخراج اتباع مجاز و غیرمجاز» صورت می‌گیرد، در بسیاری از موارد، نه یک اقدام انتظامی، بلکه سازوکاری پنهان برای درآمدزایی است؛ سازوکاری که با سکوت مسئولان، قراردادهای غیرشفاف، و نبود نظارت مؤثر، رنج انسانی افغانستانی‌ها و مهاجران بی‌پناه را به کالایی سودآور تبدیل کرده است.
بنا بر گفته‌ی سفیر پیشین ایران در کابل، سفارت و کنسولگری‌های ایران در افغانستان روزانه به طور متوسط چهار هزار ویزا صادر می‌کنند. قیمت هر ویزا ۱۲۰ یورو است؛ چیزی در حدود چهار هزار و ششصد و هشتاد میلیارد تومان، بدون درنظر گرفتن ۲۰۰۰ افغانی پول بیمه و عوارض ورود به خاک ایران. در مجموع، درآمد روزانه‌ی ایران از این مهاجرین رانده شده، نزدیک به شش هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. مهاجرینی که با ویزا وارد می‌شوند و هنوز مهر ویزای‌شان خشک نشده، رد مرز می‌شوند.
