یاد آوری: این گزارش به بسته شدن دانشگاهها توسط اداره‌ی طالبان اختصاص یافته است. با دختران زیادی گفت‌وگو شده است. آنان از خاطرات‌شان در روز بسته شدن دانشگاه و پیامدهای روانی و اجتماعی آن صحبت کرده‌اند. چند استاد دانشگاه و فعال حقوق زن، بسته شدن دانشگاهها را از نظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی تحلیل و برررسی کرده‌اند. قرار است این گزارش در دو بخش نشر شود. فعلا بخش اول آن با خوانندگان گرامی شریک می‌شود:
وزارت تحصیلات‌عالی طالبان طی یک مکتوب رسمی، تحصیل دختران دانشجو را در تمام مراکز تحصیلی این کشور ممنوع اعلام کرد. براساس مکتوب این وزارت که روز سه‌شنبه، ۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، صادر شده بود، آمده است:«براساس مصوبه‌ی ۱۴۴۳ هجری قمری، کابینه (ادارات دولتی طالبان) به تمام دانشگاه‌های دولتی و خصوصی افغانستان خبر داده می‌شود که بربنیاد حکم صدور‌شده، تحصیل قشر اناث تا امر ثانوی معطل است. این دستور را باید به صورت فوری عملی کنید و از اجراآت تان به وزارت تحصیلات عالی اطمینان دهید». در یک مکتوب رسمی دیگر که از سوی وزارت تحصیلات عالی این گروه به تاریخ ۲۸ ژانویه ۲۰۲۳ نشر شد، خطاب به موسسه‌ها و دانشگاه-های خصوصی گفته است که تا اطلاع ثانوی حق ثبت نام دانشجوی اناث را ندارد.
پس از صدور این مکتوب، وزیر تحصیلات‌عالی طالبان برای دفاع از تصمیم این وزارت در تلویزیون ملی ـ دولتی، در بیانیه‌ی دلایل مسدود کردن دانشگاهها را به روی دختران چنین گفت:
۱- حضور دختران در خواب‌گاه و رفت‌‌وآمد آن‌ها بدون محرم؛
۲- عدم رعایت حجاب از سوی دانشجویان دختر؛
۳- اختلاط میان زنان و مردان در دانشگاهها؛
۴- حضور زنان در دانشکده‌هایی هم‌چون انجنییری، وترنری، مهندسی و زراعت که «به عزت و وقار آن‌ها» نیست. https://8am.media
از سال ۲۰۰۱ بدین‌سو، حضور دختران در مدارس و دانشگاه‌های کشور، رشد چشم‌گیر داشته است. با این وجود، زنان و دختران مصروف تعلیم و تحصیل و اشغال کرسی‌های استادی دانشگاهها شدند. آمار وزارت تحصیلات‌عالی افغانستان نشان می‌دهد که در حدود دو هزار استاد زن در دانشگاه‌های افغانستان مصروف تدریس هستند که از آن میان، ۷۰۰ نفر آنان در دانشگاه‌های دولتی و ۱۲۰۰ تن دیگر، در دانشگاه‌های خصوصی درس می‌دهند. www.etilaatroz.com. این وزارت هم‌چنان گفته است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۰۰۴۶۸ دختر در دانشگاه‌های خصوصی و دولتی افغانستان مشغول تحصیل بودند. https://rise.esmap.org
تاریخ‌چه ممنوعیت آموزش و تحصیل دختران توسط طالبان
سابقه‌ی طالبان نشان می‌دهد که آنان با آموزش، تعلیم و تحصیل دختران به شدت مخالف بوده‌اند. این گروه، به تاریخ ۱۷ دسامبر ۲۰۲۱، آموزش دوره‌های متوسطه و لیسه مکاتب دخترانه را ممنوع اعلام کردند. در دوره‌ی حاکمیت اول طالبان، از سال ۱۹۹۲ الی ۲۰۰۱، تمام دورازه‌های مکتب، دانشگاه و کورس‌های آموزشی به روی دختران مسدود بودند. وحید مژده که در دور اول حاکمیت طالبان به عنوان عضو ارشد وزارت خارجه این گروه کار می‌کرد، در کتاب «افغانستان و پنج سال سلطه طالبان» نوشته است: «طالبان، نه تنها دروازه‌های تحصیل را به روی دختران بستند، بلکه برای تحصیل پسران نیز شرایطی را به وجود آوردند که به معنای بسته شدن نامرئی دروازه‌های مدارس پسرانه بود». (افغانستان و پنج سال سلطه طالبان، ص ۱۱۰).
دیدگاه‌های دختران دانشجو در باره بسته شدن دانشگاهها
در باره بسته شدن دانشگاه و پیامدهای آن با چند تن از دختران دانشجو گفت‌وگو شده است:
واحده جهش
واحده جهش، دانشجوی ۲۳ ساله‌ی خبرنگاری یکی از دانشگاه‌های خصوصی افغانستان است. واحده، در یکی از روستاهای ولسوالی جاغوری ـ ولایت غزنی به دنیا آمد و اکنون برای ادامه‌ی تحصیلات عالی-اش به کابل آمده است. وی می‌گوید: «ساعت ۱۰ بجه شب در خانه بودم که یکی از دوستانم عکس مکتوب وزرات تحصیلات عالی طالبان را که در آن نوشته شده بود:« دختران اجازه رفتن به دانشگاه را ندارند» در گروه مسنجر دانشجویان دانشگاه شریک کرد. بار اول باورم نشد؛ اما با آن‌هم به شدت ترسیدم. فکر کردم شاید دروغ باشد. ممکن است کسی به خاطر شوخی درست کرده و در فضای مجازی نشر کرده است. به شخص فرستنده پیام فرستادم، متاسفانه! گفت که شوخی نیست، واقعیت دارد. دلم لرزید و به آینده‌ی تار و تاریک که پیش‌روی ما قرار گرفته بود، فکر کردم.
واحده ادامه می‌دهد: «بسته شدن دانشگاهها، نه تنها پیامد منفی روی دختران می‌گذارد؛ بلکه روی آینده یک مملکت نیز پیامد جبران ناپذیر دارد. برای بسیاری از دختران و خانم‌ها که در دانشگاه استاد و کارمند بودند، مشکلات اقتصادی را نیز به بار آورده است.
واحده به آینده‌ی نامعلوم خوش‌بین است و می‌گوید:«ما همیشه شاهد بوده‌ایم که زنان افغانستان در مقابل طالبان کم نیاوردند. جنبش زنان افغانستان کارنامه‌ی درخشان از مقاومت و ایستادگی را ثبت کرده است. دختران، صدها تجمع اعتراضی و تظاهرات سازماندهی کرده و صدا بلند نمودند. همین حالا هم راه‌حل پایان بخشیدن بر تبعیض علیه زنان، تداوم و مبارزه است. به گفته‌ی آن ضرب المثل: «تاخود نسوزد، بی‌گانه نمی‌سوزد». ما زنان و دختران افغانستان باید برای فردای مان مبارزه کنیم.
واحده می‌افزاید:«تصمیم داشتم بعد از فارغ شدن از دانشگاه در رسانه کار کنم و به درس‌هایم نیز ادامه دهم. فعلا که تمام مراکز آموزشی بر روی ما بسته شده است، می‌خواهم در کدام دانشگاه بیرون از افغانستان در خواست داده و به درس‌هایم ادامه بدهم تا برای طالبان ثابت کنم که نمی‌توانند جلو درس خواندن و آگاهی ما را بگیرند».
فاطمه کوهستانی
فاطمه کوهستانی، دانشجوی ۲۲ ساله‌ی سال سوم دانشکده کامپیوتر ساینس دانشگاه گوهر شاد بود که طالبان رفتن دختران را به دانشگاه ممنوع اعلام کردند. فاطمه در قریه ندک ولسوالی میرامور ـ ولایت دایکندی به دنیا آمده است. این دانشجوی ۲۲ ساله، نزدیک به چهار سال می‌شود که از خانواده‌اش دور و در اتاق‌های کرایی دشت برچی، همرای هم‌صنفانش زندگی می‌کنند. وی می‌گوید: «بعد از غذای شب سر به فضای مجازی زدم. چشمم به صفحه روزنامه هشت صبح افتاد که خبر مسدود شدن دانشگاه را اعلام کرده بود. احساس خفگی و تنفر پیدا کردم و با خود گفتم که ما در کجای تاریخ قرار داریم: در آغاز تاریخ؟ میانی؟ یا دوران بربریت؟ با تمام وجود احساس کردم که زن بودن و دختر بودن در جامعه افغانستان چقدر سخت و طاقت فرسا است».
فاطمه هم‌چنین می‌گوید: «تصمیم مخرب و زشت طالبان همانند ابر سیاهی است که جامعه افغانستان را نابود و سرنوشت زنان افغانستان را تاریک می‌سازد. در نهایت، با ادامه یافتن این روال در حقیقت افغانستان به تاریکی مطلق می‌رود و یک بار دیگر به لانه‌های تروریزم تبدیل می‌شود. آن وقت این بهشت تروریستان تبدیل به خطر جدی برای تمام مردم منطقه و جهان خواهد شد».
فاطمه می‌گوید: «بعد از بسته شدن دانشگاه مدتی بی‌برنامه و بی‌هدف شدم. احساس می‌کردم آینده‌ی تاریک جلو رویم قرار دارد و نیز دچار مشکل روانی و روحی شده‌ام؛ چون تنها و بدون فامیل در کابل بودم، کم‌کم تلاش کردم که برایم برنامه بریزم، درس‌های گذشته‌ام را مرور کرده و در باره رشته‌ی تحصیلم در دانشگاه کتاب بخوانم». فاطمه، از سازمان ملل متحد و نهادهای حامی حقوق بشر می‌خواهد که طالبان یک گروه تروریستی است، هرگز باید به رسمیت شناخته نشود.
مبارکه فراسو
مبارکه فراسو، نیز یک دانشجوی ۲۴ ساله‌ی است که می‌گوید:«بعد از ظهر، به خاطر شرکت در یک صنف شبانه، طرف دانشگاه می‌رفتم. یکی از هم صنفانم زنگ زد و گفت، طالبان دروازه‌های دانشگاهها را به روی دختران بسته کردند. خبرش تازه پخش شده است، هیچ طرف دانشگاه نیا و به خانه برگرد».
مبارکه وقتی این صحبت‌‌ها را می‌کرد، چشمانش پر از اشک شده بود. مکثی کوتاهی کرد و باز ادامه داد: «آن روز یکی از بدترین روزها در زندگی‌ام بود. احساس خوبی نداشتم، وضعیتم بد شد. این درد و احساس بد، کاش تنها در من می بودی؛ اما در وجود تمام دختران افغانستان است، زیرا نصف جامعه ما را زنان تشکیل می‌دهند».
این دانشجو می‌افزاید:«من با هزاران مشکلات درس خواندم. مکتب دهکده از خانه ما دور بود. روزانه دو و نیم ساعت پیاده از کوه‌های بلند و دره‌های تنگ می‌رفتم تا به مکتب برسم. ۱۲ سال زحمت کشیدم و درس‌های مکتب را خواندم. در کابل هزاران مشکلات را تحمل کردم و سه و نیم سال در دانشگاه درس خواندم. چند ماه به فراغتم از دانشگاه مانده بود که به یک چشم به هم زدن دیدم دانشگاه به روی مان بسته شد و به تمام امید و آروزیم نقطه پایان گذاشته شد. احساس می‌کنم آینده ام سوخت و نابود شد».
مبارکه، هم‌زمان در کنار درس‌های آمادکی کانکور و دانشگاه، به کورس‌های موسیقی نیز شرکت کرده و آواز می‌خواند. او می‌گوید: «از اینکه کلیپ‌های آواز خوانی‌ام در فضای مجازی نشر شده بود به شدت نگرانم. می‌ترسم طالبان بعد از بسته کردن دانشگاه و مکتب این بار به سراغ خوانندگان به خصوص خوانندگان زن بیایند».
مبارکه در ادامه از سازمان ملل متحد و کشورهای که در تعیین سیاست افغانستان نقش دارند، می‌خواهد که در کنار دختران و زنان افغانستان باشند و علیه سیاست‌های شوم طالبانی «نه» بگویند. او می‌افزاید، براساس وضعیت دوستان و اطرافیانم، فکر می‌کنم ۸۰ درصد دختران افغانستان مشکلات روحی و روانی پیدا کرده‌اند. از جامعه جهانی می‌خواهم در چنین شرایط دختران افغانستان را تنها نگذارند. بر طالبان فشار بیاورند تا دروازه‌های مکاتب و دانشگاه را به روی دختران باز کنند. هم چنین مردم افغانستان نباید در مقابل طالبان سکوت کنند. باید علیه طالبان ایستاد شده و دختران شان را از این خانه نشینی نجات بدهند».
ادامه دارد
