نویسنده: فرزانه پناهی
روز جهانی رفع خشونت علیه زنان، ۲۵ نوامبر، یادآور تلاش‌های جهانی برای مقابله با یکی از عمیق‌ترین و گسترده‌ترین نقض‌های حقوق بشر است. این روز در سال ۱۹۸۱ از سوی فعالان حقوق زنان در آمریکای لاتین به‌عنوان نمادی برای مبارزه علیه خشونت جنسیتی انتخاب شد و در سال ۱۹۹۹ توسط سازمان ملل متحد رسمیت یافت. انتخاب این روز به یاد خواهران میرابال از جمهوری دومینیکن است که در ۲۵ نوامبر ۱۹۶۰ به دلیل مبارزات خود علیه دیکتاتوری رافائل تروخیو به طرز وحشیانه‌یی به قتل رسیدند. این روز نه‌تنها فرصتی برای بزرگ‌داشت یاد این مبارزان است، بل‌که به‌عنوان نمادی از مقاومت زنان در برابر خشونت و سرکوب در سراسر جهان شناخته می‌شود.
خشونت علیه زنان در اشکال مختلفی از جمله خشونت خانگی، آزار جنسی، تجاوز، ازدواج اجباری، قتل‌های ناموسی و بهره‌کشی اقتصادی ظهور می‌کند و تقریباً تمامی جوامع را تحت تأثیر قرار داده است؛ اما آن‌چه این مسأله را به یک بحران جهانی تبدیل می‌کند، سیستماتیک بودن آن در برخی جوامع و حمایت ضمنی یا مستقیم قوانین یا فرهنگ از این خشونت‌ها است. افغانستان تحت حاکمیت طالبان، یکی از بارزترین نمونه‌های چنین سرکوب است که در آن خشونت علیه زنان نه‌تنها به‌عنوان رفتار فردی یا فرهنگی، بل‌که به‌عنوان بخشی از سیاست حکومتی و ابزار کنترل اجتماعی اعمال می‌شود.
با بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، زنان افغانستان با سرکوبی روبه‌رو شدند که هدف آن حذف کامل آنان از عرصه‌ی عمومی است. ممنوعیت تحصیل دختران بالاتر از صنف ششم، محرومیت زنان از آموزش عالی و مشاغل، قوانین سخت‌گیرانه درباره‌ی پوشش و محدودیت‌های شدید بر حرکت آزادانه، نمونه‌هایی از سیاست‌های طالبان است که زنان را به حاشیه رانده و از حقوق اولیه انسانی محروم کرده است. این اقدامات نه‌تنها بر زندگی زنان، بل‌که بر کل جامعه تأثیرات مخربی گذاشته است. حذف زنان از آموزش و اشتغال، اقتصاد افغانستان را به‌شدت تضعیف کرده و چرخه‌ی فقر و نابرابری را فعال‌تر کرده است.
فلسفه‌ی نام‌گذاری این روز، فراتر از برجسته‌کردن خشونت‌های جنسیتی، به ضرورت مقابله جهانی با این مسأله و جلب توجه به فرهنگ‌ها و نظام‌هایی است که این خشونت را عادی یا مشروع جلوه می‌دهند. در افغانستان، قوانین طالبان نه‌تنها زنان را از حقوق انسانی‌شان محروم کرده، بل‌که ساختارهای اجتماعی این کشور را نیز در مسیر سقوط قرار داده است. محرومیت دختران از آموزش، نسل آینده‌ی افغانستان را از فرصت‌های رشد و پیشرفت محروم می‌کند و جامعه‌یی را بازتولید می‌کند که در آن نابرابری و عقب‌ماندگی نهادینه شده است.
وضعیت بحرانی زنان در افغانستان تحت حاکمیت طالبان، نیازمند توجه و اقدام فوری جامعه‌ی جهانی است. روز جهانی رفع خشونت علیه زنان، فرصت مغتنم برای بازنگری و تقویت تلاش‌های بین‌المللی در راستای حقوق زنان افغانستان است. جامعه‌ی جهانی باید فراتر از شعارهای کلیشه‌یی عدالت و برابری، با اتخاذ رویکرد عمل‌گرایانه و مبتنی بر راهکارهای مؤثر، به این بحران رسیدگی کند.
اعمال فشار هدفمند بر طالبان برای تغییر سیاست‌های تبعیض‌آمیز علیه زنان، از جمله اولویت‌های جامعه جهانی است. این فشار می‌تواند از طریق ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و سیاسی اعمال شود و سازمان‌های بین‌المللی نقش کلیدی در هماهنگ‌سازی این تلاش‌ها ایفا می‌کنند. به موازات این اقدامات، تضمین دسترسی دختران افغانستانی به آموزش، حتا در شرایط دشوار کنونی، حیاتی است. ایجاد مدارس غیررسمی، ارائه‌ی منابع آموزشی آنلاین و حمایت از ابتکارات آموزشی جامعه‌محور، می‌تواند به توانمندسازی نسل آینده‌ی زنان افغانستان کمک کند. آموزش، سلاحی قدرتمند در مبارزه با تبعیض جنسیتی و ارتقای جایگاه زنان در جامعه است.
مستندسازی دقیق و جامع موارد نقض حقوق بشر و خشونت علیه زنان در افغانستان، امر ضروری است. این مستندسازی نه‌تنها ابزاری برای پاسخگو کردن طالبان در مجامع بین‌المللی فراهم می‌کند، بل‌که می‌تواند مبنایی برای پیگرد قانونی عاملان این جنایات در آینده باشد. هم‌زمان، افزایش آگاهی عمومی جهانی نسبت به وضعیت وخیم زنان افغانستان، می‌تواند به بسیج حمایت‌های بین‌المللی و ایجاد اجماع جهانی برای اقدامات مؤثرتر بینجامد. این اقدامات باید فراتر از محکومیت‌های لفظی بوده و به راه‌حل‌های عملی و پایدار برای بهبود وضعیت زنان افغانستان منتهی شود.
فلسفه‌ی ۲۵ نوامبر یادآور این نکته است که خشونت علیه زنان تنها مسأله‌ی فردی یا ملی نیست، بل‌که یک بحران جهانی است که نیازمند راه‌حل‌های هماهنگ و بین‌المللی است. در جهان امروز، سکوت و بی‌تفاوتی در برابر سرکوب زنان نه‌تنها به تشدید این بحران در افغانستان، بل‌که به تضعیف اصول جهانی عدالت و حقوق بشر منجر خواهد شد. وضعیت زنان افغانستان نشان‌دهنده‌ی پیامدهای خطرناک بی‌توجهی به خشونت جنسیتی است و اگر جامعه‌ی جهانی امروز اقدام نکند، نه‌تنها زنان این کشور، بل‌که ارزش‌های عدالت و برابری در جهان به خطر خواهند افتاد. آینده‌ی زنان افغانستان، آزمون جدی برای تعهد جهانی به حقوق بشر و برابری است و نباید اجازه داد که این آزمون با شکست مواجه شود.
