روایت‌های عصر ظلمت (شماره ۴)
ساعت سه بعد از ظهر با عجله از متروبس پنجاب-اسلام‌آباد در ایستگاه کشمیر های‌وی پیاده شدم و با سرعت به‌سوی بازار پشاور مور، به منظور مصاحبه با زرلشت، مادر مجرد (Single mom) که سرپرستی چهار فرزند خود را بر عهده دارد، حرکت کردم. او دارای مدرک کارشناسی در رشته‌ی حقوق و علوم سیاسی است و سابقه‌ی فعالیت در کمیته‌ی حقوق بشر افغانستان را نیز دارد.
پشاور مور یکی از پُرازدحام‌ترین مکان‌های تردد مهاجران افغانستانی است؛ به‌ویژه مهاجران دوره‌ی پساجمهوریت. زرلشت هر روز در هوای سوزان و مرطوب بازار کار مردانه پاکستان مشغول تهیه و فروش بولانی است. وقتی به غرفه‌ی کاری‌اش نزدیک شدم، دیدم که به‌شدت سرگرم کار است و اغلب مشتریانش نیز مهاجران افغانستانی هستند. بسیار علاقه‌مند بودم این مصاحبه را در فضای آرام‌تر با او به انجام برسانم، اما متأسفانه به دلیل نیاز مالی، امکان توقف یک روز کاری برایش فراهم نبود. با این حال، هردو تلاش کردیم تا حد ممکن این گفتگو را به‌خوبی پیش ببریم.
صدای زنان افغانستان: شما تجربه‌یی نزدیک به یک دهه مهاجرت در پاکستان را دارید. از منظر این تجربه، برداشت شما از سیاست دولت پاکستان در قبال مهاجران افغان چیست؟
زرلشت: سیاست‌های مهاجرستیزانه‌ی دولت پاکستان، به‌ویژه بر زنان مهاجر افغان تأثیرات شدیدی داشته است؛ فضای کار و محیط‌های شغلی به‌روی مهاجران بسته شده و این امر موجب شده است که برخی از زنان برای تأمین معاش خانواده‌های‌شان به تن‌فروشی روی آورند یا در بازارهای سیاه و محیط‌های کاری ناامن و مردانه، دستخوش آزار و اذیت کارفرمایان یا همکاران مرد شوند. برخی از آنان هیچ گزینه‌یی جز قبول همسری دوم یا سوم یک مرد پاکستانی نمی‌بینند. از سوی دیگر، نبود قوانین حمایتی و مسئولیت‌پذیر در زمینه‌ی حقوق مهاجران، آنان را با مشکلات متعددی روبه‌رو کرده است. اغلب کارمندان دولت پاکستان از خلای چنین قوانینی سوءاستفاده کرده و حل مشکلات مهاجران را مشروط به اخاذی مالی می‌کنند. اگر مهاجر زن باشد، دو گزینه پیش رو دارد: یا باید تن خود را معامله کند یا رشوه پرداخت کند. زنانی که به دلیل نداشتن اسناد قانونی مهاجرت دستگیر و زندانی می‌شوند، در وضعیت بسیار دشواری قرار دارند. در بسیاری از موارد، خانواده‌های افغانی زنان خود را به دلیل ورودشان به دفتر پلیس، سالن محاکم و زندان، به‌عنوان «لکه‌ی بدنامی» به قتل رسانده‌اند. بنابراین، این سیاست‌های دولت پاکستان، به‌خصوص زنان را تحت فشار قرار می‌دهد و به نظر می‌رسد که این قوانین بیشتر از آن‌که مهاجرستیزانه باشند، ماهیت زن‌ستیزانه دارند.
صدای زنان افغانستان: تجربه‌ی شما از کار در محیط و جامعه‌ی پاکستانی چیست و چه چیز بیشتر شما را به دلیل زن بودن‌تان در این فضا می‌آزارد؟
زرلشت: هرچند جامعه‌ی پاکستان در مقایسه با جامعه‌ی افغانستان دیدگاه سنتی غالب و یک‌دستی در برابر زنان و کار و تحصیل‌شان ندارد، اما این جامعه با وجود تلاش در ترویج اسلام‌گرایی، هنوز رو به جامعه‌ی تنوع‌گرا دارد. با این حال، نگرش برخی افراد سنتی و اسلام‌گرا نسبت به من به‌عنوان زنی که بیرون از موقعیت اصلی‌اش که همان چهاردیواری خانه است، در جامعه حاضر و ظاهر می‌شود، چندان خوشایند نیست. از سوی همین افراد بارها مورد آزار کلامی قرار گرفته‌ام؛ به عنوان مثال، بارها به من گفته‌اند: «بیا با ما کار کن، پول چندبرابر و بیشتر از این کراچی به دست خواهی آورد.» این رفتارها بسیار طاقت‌فرساست، اما به هیچ عنوان نمی‌خواهم پا پس بکشم و تسلیم شوم. آن‌ها ما را آزار می‌دهند تا دست از پیشروی برداریم و عقب‌نشینی کنیم؛ اما هرگز چنین نخواهیم کرد.
صدای زنان افغانستان: مقطع تحصیلی شما چیست و در افغانستان مشغول چه کارهایی بودید؟ چه چیزی باعث مهاجرت شما شد؟
زرلشت: من دارای مدرک کارشناسی در رشته‌ی حقوق و علوم سیاسی از یکی از دانشگاه‌های خصوصی کابل هستم. پس از فارغ‌التحصیلی، در کمیته‌ی حقوق بشر افغانستان مشغول به کار شدم و در پروژه‌های مختلفی نقش اجرایی داشتم. همسرم مهندس بود و متأسفانه طی یک حمله قلبی او را از دست دادیم. پس از آن، خانواده‌ی شوهرم اصرار داشتند که فرزندانم را از من بگیرند و مرا از خانه بیرون بیندازند. کمیته‌ی حقوق بشر افغانستان نیز نتوانست یاری‌ام کند؛ چرا که محاکم افغانستان بر اساس احکام شریعت اسلامی حکم صادر می‌کردند و حتا اگر پرونده‌یی باز می‌کردم، از ابتدا مشخص بود که نمی‌توانستم سرپرستی فرزندانم را بر عهده بگیرم. راهی نداشتم جز فرار از آن‌جا و آغاز زندگی مشقت‌بار مهاجرت.
صدای زنان افغانستان: آیا برای دریافت مساعدت مالی و بررسی درخواست‌نامه‌ی پناهندگی‌تان به نهادهای مهاجرپذیر، خیریه و حقوق بشری از جمله دفتر سازمان ملل متحد مراجعه کرده‌اید؟
زرلشت: بلی! اما هیچ فایده‌یی نداشته است، جز این‌که وقت و هزینه‌ی رفت‌وآمد را پرداخته‌ام و وقتم را ضایع کرده‌ام. حقوق بشر برای آن‌ها یک تابلو و شعار منفعت‌بار سیاسی است. حدود ده سال است که اینجا در بدترین شرایط با فرزندان خردسالم شب و روز را سپری می‌کنم و زجر می‌کشم؛ اما هیچ‌گاه به‌نام «حقوق بشر» حتا مصارف اولیه و یک‌ماهه‌ی زندگی را هم دریافت نکرده‌ام.
صدای زنان افغانستان: از دید شما مهم‌ترین مشکلات زنان مهاجر چیست؟
زرلشت: بیشتر زنان در پاکستان با مشکل زبان مواجه‌اند. هرچند دوره‌های آموزش زبان انگلیسی از سوی دفتر سازمان ملل راه‌اندازی شده، اما این دوره‌ها بسیار محدود است و در همه‌ی مناطق مهاجرنشین قابل دسترس نیست. زنان به علت مشکل زبان از دسترسی به مراجع قضایی، فضای کاری و آموزشی محروم می‌مانند و این مسئله موجب ایجاد محدودیت‌های بیشتری برای آنان شده است. علاوه بر این، مشکلات مهاجرستیزانه‌یی که قبلاً به آن‌ها اشاره کردم، هم‌چنان باقی است.
صدای زنان افغانستان: بعد از حاکمیت طالبان و موج جدیدی از مهاجران افغانی، آیا تغییری در میزان درآمد و وضعیت کاری شما ایجاد شده است؟
زرلشت: بعد از حاکمیت طالبان، تعداد مهاجران به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته است. مردان مهاجر تازه‌وارد افغانی غرفه‌های فروش ترکاری، میوه، سوپ، برگر، بولانی، سمبوسه و… تأسیس کرده‌اند و این امر باعث شده است که تعداد مشتریانی که قبلاً از من بولانی می‌خریدند، کاهش یابد. هم‌چنین برخی از مردان تازه‌وارد افغانی با خود همان فرهنگ آزارگری خیابانی‌شان را آورده‌اند و هر از گاهی مورد آزار خیابانی-کلامی آن‌ها قرار می‌گیرم که واقعاً تحملش دشوار است.
صدای زنان افغانستان: آیا با ویزا به اینجا وارد شدید؟ اگر نه، با چه مشکلات دولتی مواجه شده‌اید؟
زرلشت: بله، اما پس از مدتی نتوانستم هزینه‌ی تمدید ویزا را فراهم کنم و فعلاً هم مهاجر غیرقانونی محسوب می‌شوم. تا قبل از ورود مهاجرین جدید، مشکلات زیادی وجود نداشت؛ اما در این سه سال اخیر، بازرسی‌های پلیس بیشتر شده است. هرچند تاکنون با آن‌ها مواجه نشده‌ام، همیشه خوف و ترس از اخراج و زندان در وجودم بوده است.
صدای زنان افغانستان: برنامه‌ی شما برای پرورش درست فرزندان‌تان چیست؟
زرلشت: در قدم اول، توجه‌ام به تعلیم و تربیت آن‌هاست. همواره این سختی‌ها را به جان خریده‌ام تا فرزندانم بتوانند انسان‌های شایسته‌یی شوند و با فراگیری علم به خود و جامعه‌ی‌شان خدمت کنند؛ اما در کنار آن، به خوراک و پوشاک‌شان هم تا حد توان توجه کرده‌ام. دوست دارم آن‌ها بهترین روزها و تجربه‌ها را از زندگی داشته باشند و نباید مهاجرت و یتیمی تأثیر منفی بر آن‌ها بگذارد.
صدای زنان افغانستان: توصیه‌ی شما به سایر زنان مهاجر چیست؟
زرلشت: هیچ‌گاه تسلیم سختی‌ها نشوید و مبارزه را از راه‌های مختلف ادامه دهید. ما پیروز خواهیم شد، کافی است که تن به ستم و خستگی ندهیم.
صدای زنان افغانستان: و آخرین پرسش، مقاومت شما برای چه و برای کی است؟
زرلشت: برای فرزندانم که من مادر و مسئول حفاظت و حمایت از آن‌ها هستم و برای زن بودنم که به واسطه‌ی آن از بسیاری حقوق انسانی‌ام محروم شده‌ام. برای این دو دلیل ایستادگی می‌کنم و باور دارم که دیر یا زود به پایان این شب‌های تاریک خواهیم رسید.
