نویسنده: زهرا حسینی
طالبان و محدودیت‌های جدید علیه زنان افغانستان
با روی کار آمدن دوباره‌ی طالبان در افغانستان در آگست ۲۰۲۱، زنان افغانستان با واقعیتی تلخ و هولناک روبه‌رو شدند. نابرابری جنسیتی به اوج خود رسید و حقوق اولیهیشان به‌شدت تهدید شد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که بیش از ۸۵ درصد دختران از تحصیل در مقاطع بالاتر محروم شده‌اند و حدود ۹۰ درصد زنان در فقر زندگی می‌کنند. با تشدید محدودیت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، طالبان آزادی‌های فردی زنان را سلب کرده و آنان را به عقب‌ماندگی تاریخی سوق داده‌اند.
در این سه سال، زنان افغانستان شاهد افزایش محدودیت‌ها در تمام جنبه‌های زندگی بوده‌اند. از ممنوعیت تحصیل و بسته شدن دانشگاه‌ها تا محرومیت از کار و فعالیت‌های اجتماعی. بسیاری از زنان شاغل در بخش‌های بهداشت، آموزش و حقوق از کار برکنار شده‌اند و نسل جدید دختران افغان، به دلیل محدودیت‌های تحصیلی، از آینده‌ی روشن محروم مانده‌اند. طبق آمار، تنها ۳۷ درصد دختران در سن تحصیل به مدرسه می‌روند، که این میزان در مقاطع بالاتر به‌شدت کاهش می‌یابد.
نگرش طالبان به زنان، که آن‌ها را ضعیف و نیازمند سرپرستی می‌پندارد، نابرابری‌های عمیق اجتماعی و فرهنگی را تشدید کرده است. این وضعیت، همراه با محدودیت در دست‌رسی به خدمات بهداشتی و حمایت‌های اجتماعی، موقعیت اقتصادی و اجتماعی زنان را بیش از پیش تضعیف کرده است. ملل متحد گزارش داده که در سال ۲۰۲۳، موارد سوءتغذیه حاد در میان زنان و کودکان افغانستان به‌شدت افزایش یافته است.
نابرابری جنسیتی در افغانستان؛ گذشته و حال
نابرابری جنسیتی در افغانستان ریشه‌یی عمیق دارد. از گذشته‌های دور تاکنون، زنان با محدودیت‌های گسترده‌ی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روبه‌رو بوده‌اند. با این‌که در برخی دوره‌ها، به‌ویژه در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، زنان به پیشرفت‌هایی در تحصیل و اشتغال دست یافتند، اما جنگ داخلی در دهه‌ی ۱۹۸۰ و سپس در دور اول حکومت طالبان در دهه‌ی ۱۹۹۰ این روند را متوقف کرد.
طالبان با اجرای احکام اسلامی سخت‌گیرانه، زنان را از تحصیل و کار منع کردند و آنان را وادار به پوشیدن چادر و ماندن در خانه کردند. پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، با حمایت جامعه‌ی جهانی، حقوق زنان تا حدودی احیا شد. در سال ۲۰۱۸، شمار دختران ثبت‌نام‌شده در مکاتب به ۳.۵ میلیون نفر رسید، که پیشرفتی چشم‌گیر نسبت به دوران طالبان بود. با این حال، نابرابری جنسیتی هم‌چنان در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی پابرجا ماند. آمارها نشان می‌دهند که ۸۷ درصد زنان در طول زندگی خود خشونت را تجربه کرده‌اند.
با بازگشت طالبان به قدرت، این نابرابری به وضعیت بحرانی رسیده است. قوانین سختگیرانهیی مانند منع تحصیل، اشتغال و فعالیت‌های اجتماعی، زنان را به شهروندانی درجه‌دو تبدیل کرده است. حل این بحران، تنها با اصلاح قوانین کافی نیست، بل‌که نیازمند تغییرات عمیق فرهنگی و اجتماعی نیز است.
دیدگاه طالبان نسبت به زنان و نقش محدود زنان در جامعه
طالبان با تفسیری به‌شدت محافظه‌کارانه از اسلام، نقش زنان را تنها در چارچوب خانه و خانواده می‌بینند. از دید آن‌ها، زن باید همسر و مادر باشد و نباید در جامعه حضوری فعال داشته باشد. طالبان معتقدند که حضور زنان در فضاهای عمومی می‌تواند باعث «فساد» و بی‌نظمی اجتماعی شود.
محدودیت در آموزش و اشتغال
یکی از نخستین اقدامات طالبان پس از بازگشت به قدرت، ممنوعیت تحصیل و کار برای زنان بود. آن‌ها آموزش را تنها در حد نیازهای خانگی و خانوادگی مجاز می‌دانند و اشتغال را مانعی برای انجام «وظایف خانوادگی» زنان تلقی می‌کنند. در دوران نخست حکومت طالبان، دختران بالای ۱۲ سال از تحصیل محروم شدند. در دوره‌ی دوم نیز بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها به روی دختران بسته شد. زنان از مشاغل عمومی کنار گذاشته شده‌اند و تنها تعداد محدودی از آنان در بخش‌های بهداشت و آموزش ابتدایی مجاز به کار هستند.
حجاب اجباری و محدودیت‌های پوششی
طالبان زنان را ملزم به پوشش کامل، از جمله برقع، کرده‌اند. این سیاست را ابزاری برای «حفظ ناموس» معرفی می‌کنند، اما در واقع، هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی زنان است. در مناطق تحت کنترل طالبان، زنانی که این مقررات را رعایت نکنند، با مجازات‌های شدید مواجه می‌شوند.
محدودیت در حوزه‌ی عمومی
طالبان قوانین سختگیرانهیی برای حضور زنان در اماکن عمومی وضع کرده‌اند. زنان بدون همراهی یک محرم مرد (پدر، برادر یا همسر) اجازه‌ی خروج از خانه ندارند. نقض این قوانین می‌تواند به مجازات‌هایی مانند بازداشت و شلاق منجر شود.
دیدگاه‌های مردسالارانه
طالبان بر ساختاری مردسالارانه تأکید دارند که در آن، زنان تحت کنترل و سلطه‌ی مردان قرار می‌گیرند. آنان بر این باورند که زنان نیاز به سرپرستی دارند و نباید برای زندگی خود تصمیم‌گیری کنند. زنان برای سفر، ازدواج و بسیاری از امور شخصی، نیازمند اجازه‌ی مردان خانواده هستند.
طبق نظرسنجی «مرکز تحقیقات پیو»، حدود ۶۰ درصد از مردان افغانستان معتقدند که زنان باید در خانه بمانند و نقش‌های سنتی خود را حفظ کنند. این باورها، نابرابری‌های عمیق اجتماعی و فرهنگی را تقویت کرده و مانع پیشرفت زنان در جامعه می‌شود.
نتیجه‌گیری
طالبان با اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه، زنان را از حقوق اولیهیشان محروم کرده و آن‌ها را به حاشیه رانده‌اند. تاریخ افغانستان نشان می‌دهد که نابرابری جنسیتی مشکل دیرینه است، اما آنچه در سال‌های اخیر رخ داده، بازگشت ناگهانی به گذشته‌ی تاریک است. این شرایط، نه‌تنها نیازمند اصلاحات قانونی، بل‌که مستلزم تغییر نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز هست. حمایت از حقوق زنان و ایجاد فرصت‌های برابر برای آنان، گام اساسی در مسیر عدالت اجتماعی و توسعه‌ی پایدار افغانستان خواهد بود.
منابع:
Amnesty International. (2021). Afghanistan: Taliban’s ‘Return to Darkness’ Denies Women and Girls their Rights. Retrieved from Amnesty
Human Rights Watch. (2021). Afghanistan: Taliban Deprive Women of Livelihoods, Identity. Retrieved from HRW
United Nations. (2022). Afghanistan: Girls’ Education ‘Under Attack,’ Warns UN. Retrieved from UN
UNICEF. (2022). Girls’ Education in Afghanistan. Retrieved from UNICEF
BBC News. (2022). Afghanistan: Taliban Orders Women to Wear Burqa in Public. Retrieved from BBC
The Guardian. (2021). Afghan Women Fear Return to Repressive Taliban Rule. Retrieved from The Guardian
