نویسنده: سائمه سلطانی
قیام ژینا که در واکنش به قتل ژینا (مهسا) امینی در سال ۱۴۰۱ آغاز شد، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین جنبش‌های اجتماعی در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود. این قیام نه تنها به‌عنوان یک حرکت اعتراضی علیه قتل یک زن جوان توسط گشت ارشاد، بل‌که به‌عنوان نمادی از مقاومت و ایستادگی زنان ایران در برابر ستم جنسیتی، تمامیت‌خواهی و نظام مردسالار جمهوری اسلامی شناخته می‌شود. پیامدهای قیام ژینا در ایران، به‌ویژه بر زنان آن کشور، چندبعدی و عمیق بوده است:
۱. تغییر در آگاهی اجتماعی و سیاسی
قیام ژینا باعث افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسائل زنان و حقوق آن‌ها شده است. زنان ایرانی از سال‌ها پیش با تبعیض‌های جنسیتی، تحمیل حجاب اجباری و محدودیت‌های شدید مواجه بوده‌اند؛ اما این قیام به‌طور علنی نشان داد که زنان دیگر حاضر به تحمل این شرایط نیستند. از این رو، آنان به‌طور گسترده در فضای عمومی و سیاسی به‌عنوان مدافعین حقوق جنسیتی‌شان به صحنه آمده‌اند و بیزاری‌شان را از توتالیتریسم تئوکراتیستی جمهوری اسلامی فریاد کردند؛ زنان پیشرو و روشن ایران به‌خوبی یکی از نقاط اصلی «اسلام سیاسی»، وضع موجود ایران و بالخصوص وضعیت تحمیلی بر زنان آنجا را شناسایی کرده بودند، چنان‌که پارچه‌یی به‌نام «بیزارم از دین شما» از صبا ضامنی نیز در همین رابطه ساخته شد.
۲. تقویت همبستگی زنان
یکی از مهم‌ترین پیامدهای این قیام، تقویت همبستگی میان زنان در سراسر ایران است. این همبستگی نه‌تنها شامل زنان شهری در شهرهای بزرگ، بل‌که زنان در مناطق محروم و حاشیه‌یی و حتا اقلیت‌های قومی و مذهبی نیز شده است؛ به‌طور مثال، زنان بلوچستان، گیلک، ترک و لُر. این قیام نشان داد که ستم جنسیتی مرزهای قومی، مذهبی و طبقاتی را پشت سر گذاشته و تمامی زنان جامعه را برای یک مبارزه‌ی مشترک برای عدالت جنسیتی گردهم آورده است.
۳. مقاومت علیه حجاب اجباری یا خط سرخ اسلام سیاسی
حجاب اجباری، که از سوی فعالان حقوق زن، که پرچم اسلام سیاسی دانسته می‌شود، خط سرخ اسلام‌گراها بوده است و به همین دلیل جمهوری اسلامی نوک حمله‌اش را بر زنان در نقض این خط متمرکز کرده است. به هر حال، پس از قیام ژینا، مقاومت علیه حجاب اجباری به‌طور گسترده‌تری در جامعه‌ی ایران رواج پیدا کرد. بسیاری از زنان ایرانی به نشانه اعتراض، از برداشتن حجاب خود در اماکن عمومی استفاده کردند و با این کار پیام آشکاری به حکومت فرستادند که دیگر به کنترل و محدودیت‌های جنسیتی تن نخواهند داد. این حرکت‌ها به‌نوعی نشان‌دهنده‌ی نافرمانی مدنی و مقاومت در برابر سیاست‌های سرکوب‌گرانه‌ی طبقه حاکم بود.
۴. افتادن رهبری خیزش‌ها به دست زنان
یکی از موارد مهمی که می‌توان در قیام ژینا مشاهده کرد، نقش کلیدی زنان در سطح رهبری جنبش‌های اعتراضی و مبارزات زنان علیه حجاب اجباری زنان است. زنان در خیابان‌ها، دانشگاه‌ها، دادگاه‌ها و سایر اماکن عمومی با پوشش اختیاری به‌عنوان اعتراض به حجاب اجباری حاضر شدند و نه تنها خواسته‌های خود، بل‌که از فقر و بی‌عدالتی عمومی جامعه نیز دادخواهی نمودند. هم‌چنین می‌توان گفت که در دامن قیام ژینا، کارگران ایران نیز در کنار حمایت از این قیام، مطالبات طبقاتی‌شان را مطرح کردند.
۵. تغییر فضای اجتماعی و فرهنگی
از نگاه اجتماعی و فرهنگی، قیام ژینا تأثیرات عمیقی بر جامعه گذاشت. این قیام باعث تغییر در نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی نسبت به زنان و حقوق آنان شد. زنان بیشتری احساس قدرت و اعتمادبه‌نفس برای ابراز وجود و مخالفت با نابرابری‌های موجود پیدا کردند. از سوی دیگر، جوانان و نسل‌های جدید نیز با الهام از این قیام، نسبت به تغییرات اجتماعی و فرهنگی حساس‌تر و فعال‌تر شدند. رقص‌های دسته‌‌جمعی در خیابان‌ها، رقص‌های انفرادی زنان در متروها و بازارها، گشت‌وگذار با پوشش اختیاری و آتش زدن چادرها، و حمایت از زنان در برابر دستگیری توسط نیروهای حکومتی از سوی مردان، از تغییرات مهمی است که بعد از قیام ژینا به وضوح در اکثر نقاط ایران مشاهده می‌شد.
۶. استقبال جهانی از قیام ژینا به‌عنوان یک عنصر مهم تاریخ فمینیسم
قیام ژینا نه‌تنها تأثیرات عمده‌ی داخلی در ایران داشت، بل‌که به‌عنوان یک الگوی مهم مقاومت برای زنان در سراسر جهان تبدیل گردید. زنان از کشورهای مختلف با قیچی‌زدن قسمتی از موهای‌شان همبستگی خود را با جنبش «زن، زندگی، آزادی» یا جنبش ژینا اعلام کردند. این شعار به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه و بازتاب داده شد. به‌طور مثال، در واکنش به تجاوز و قتل داکتر مومیتا دبناس در هند، هزاران نفر در این کشور با شعار «زن، زندگی، آزادی» خواستار دادخواهی این قضیه شدند. هم‌چنین هواداران گلستان سونوک از حزب «دم پارتی» (حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها) پس از پیروزی در انتخابات شهرداری ترکیه، با شعار «زن، زندگی، آزادی» از پیروزی او تجلیل کردند. ترانه‌ی «برای…» از شروین حاجی‌پور که در حمایت از قیام ژینا سروده شده بود، نیز به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی بازخوانی شد.
