نویسنده: محمد رجا
سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) با ابراز نگرانی عمیق نسبت به وضعیت مهاجران افغانستانی اخراج‌شده از ایران و پاکستان، اعلام کرد که اغلب بازگشت‌کنندگان در شرایط آسیب‌پذیری شدید قرار دارند و به خدمات اولیه انسانی دست‌رسی ندارند.
به گزارش این سازمان، تنها در ماه آپریل سال جاری، روزانه به‌طور میانگین سه هزار مهاجر افغان از مرزهای ننگرهار و قندهار به‌صورت اجباری از پاکستان به افغانستان بازگردانده شده‌اند؛ آماری که پیش از این تنها حدود ۱۰۰ نفر در روز بوده است. اکثر این افراد را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند.
در ایران نیز وضعیت مشابهی در جریان است. طبق اعلام IOM، جمهوری اسلامی ایران تنها در بازه‌ی ژانویه تا آپریل سال جاری بیش از ۲۶۵ هزار مهاجر افغانستانی فاقد مدارک را ثبت کرده که ۷۵ درصد آن‌ها به طور اجباری به افغانستان بازگردانده شده‌اند.
زنان، کودکان و خانواده‌های جداشده در خط مقدم آسیب
اوگوچی دانیلز، معاون مدیرکل عملیات سازمان بین‌المللی مهاجرت، وضعیت این مهاجران را «به شدت نگران‌کننده» توصیف کرده و هشدار داده است که بسیاری از آن‌ها همه‌چیز، خانه، دارایی و شغل خود را از دست داده‌اند. زنان و دختران، که اغلب از خانواده‌های خود جدا شده‌اند، به سرپناه، غذا، بهداشت و خدمات روانی اجتماعی دست‌رسی ندارند.
فشار بر زیرساخت‌های محلی افغانستان و کمبود شدید منابع
در حالی که بازگشت گسترده‌ی مهاجران ادامه دارد، IOM هشدار داده است که افغانستان توان جذب این حجم از بازگشت‌کنندگان را ندارد. زیرساخت‌های محدود، کاهش بودجه‌های بین‌المللی و منابع ناکافی باعث شده‌اند تا حتا دست‌رسی به ابتدایی‌ترین خدمات برای بازگشت‌کنندگان و جامعه‌ی میزبان دشوار شود. به گفته‌ی دانیلز، بدون تأمین فوری منابع مالی، ارائه‌ی خدمات حیاتی با محدودیت‌های جدی روبه‌رو خواهد بود.
در حال حاضر بیش از ۴۸ هزار نفر از بازگشت‌کنندگان در مراکز پذیرش و ترانزیت تحت مدیریت سازمان بین‌المللی مهاجرت از کمک‌های اولیه‌ی مانند سرپناه، غذا، خدمات پزشکی و روانی بهره‌مند شده‌اند. این سازمان برای کمک‌رسانی به حدود ۱۱۰ هزار پناه‌جوی بازگشته از پاکستان، درخواست کمک مالی فوری کرده است.
تشدید فشارها و نقض حقوق مهاجران در ایران
از سوی دیگر، گزارش‌ها نشان می‌دهند که ایران با اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ی جدید، روند اخراج مهاجران افغان را تشدید کرده است. صدها نفر، از جمله کودکان و نوجوانان، بدون حکم مشخص از خیابان‌ها جمع‌آوری و به اردوگاه‌ها منتقل می‌شوند. مهاجران باید از طریق سامانه‌ی آنلاین نوبت دریافت کنند و با دریافت برگه‌ی خروج، ظرف مدت معینی ایران را ترک کنند.
در این میان، مهاجران افغانستانی از ممنوعیت کار در حوزه‌های بهداشت و مواد غذایی، عدم پرداخت دستمزد توسط کارفرمایان و ممانعت از فروش خانه یا بازپس‌گیری رهن رنج می‌برند. حتا گزارش شده است که نیروهای انتظامی در روند اخراج، هزینه‌هایی غیرقانونی تا چهار میلیون تومان از مهاجران دریافت می‌کنند.
آینده‌ی مبهم برای کودکان و نظامیان سابق
محدودیت‌های آموزشی نیز در حال افزایش است؛ خبرهایی مبنی بر ممنوعیت ادامه‌ی تحصیل دانش‌آموزان افغان پس از تعطیلات تابستانی در مدارس ایران منتشر شده است. خانواده‌ها نگرانند که دختران‌شان در ایران و افغانستان، هر دو، از آموزش محروم بمانند. هم‌چنین شماری از نظامیان پیشین دولت افغانستان که اکنون در ایران پناه گرفته‌اند، از بازگشت هراس دارند؛ چرا که از تهدیدهای طالبان نسبت به بازداشت یا اعدام بیم دارند.
زندگی در تبعید، بازگشت ناخواسته و چشم‌انداز تاریک
بسیاری از مهاجران افغان، دهه‌ها در ایران زندگی کرده‌اند، خانه ساخته و خانواده تشکیل داده‌اند؛ اما اکنون، در پی سیاست‌های تازه، در شرایطی بی‌سرپناه و بدون امنیت به کشوری بازگردانده می‌شوند که هنوز از بحران اقتصادی، امنیتی و اجتماعی رنج می‌برد.
سازمان بین‌المللی مهاجرت از جامعه‌ی جهانی خواسته است در این «زمان بحرانی» به کمک بیایند تا بتوان شرایط انسانی حداقلی را برای بازگشت‌کنندگان و جوامع میزبان فراهم کرد.
