نویسنده: فرزانه پناهی
در شرایطی که زنان در افغانستان تحت حکومت طالبان با مشکلات و محدودیت‌های شدید مواجه اند، خبر انتصاب اولین زن به عنوان رئیس دادگاه عالی ایالت پنجاب در پاکستان، نشان‌دهنده‌ی تفاوت‌های اساسی در وضعیت زنان در این دو کشور است.
طالبان در افغانستان با پیروی از آموزه‌های رادیکال دینی و سنت قبیله‌ای، زنان را به شدت محدود کرده‌اند و آن‌هار را به نقش‌های سنتی خانه‌داری و فرزندآوری تقلیل داده‌اند. حقوق اولیه‌ی زنان، مانند حق تحصیل، اشتغال و مشارکت اجتماعی، به شدت نقض می‌شود. این سیاست‌ها نه تنها موجب تحقیر و تضعیف زنان شده، بلکه مانع از توسعه و پیشرفت کلی جامعه نیز گردیده است. طالبان آموزه‌های تندروانه‌ی دینی و عرف زن‌ستیزانه‌ی کوچی‌گری را به عنوان الگوی حاکم بر جامعه تحمیل کرده‌اند. زنان در این الگو هویت و شخصیت مستقل خود را از دست داده‌اند و صرفاً به موجوداتی وابسته به خانواده و ناموس تقلیل یافته‌اند.
در مقابل، پاکستان با انتصاب بانو عالیه نیلم به عنوان رئیس دادگاه عالی پنجاب، گامی بلند در جهت توانمندسازی و برابری جنسیتی برداشته است. عالیه نیلم، با تجربه بیش از دو دهه کار در بخش‌های وکالت و دادرسی، اولین زن پاکستانی است که به این مقام مهم دست یافته است. او نه تنها در زمینه‌ی حقوقی، بلکه در عرصه‌ی آموزش و پرورش و علوم سیاسی نیز تحصیلات عالی دارد. نیلم در طول زندگی کاری خود یک مدافع قوی در زمینه‌ی برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان بوده و برای رسیدگی به قضایای خشونت مبتنی بر جنسیت نقش مهمی ایفا کرده است.
این دو وضعیت، تصویری روشن از تفاوت‌های عمیق در برخورد با حقوق زنان در دو کشور همسایه ارائه می‌دهد. درحالی‌که، زنان در افغانستان برای ابتدایی‌ترین حقوق خود مبارزه می‌کنند، در پاکستان شاهد پیشرفت‌ها و دستاوردهای قابل توجهی هستیم. انتصاب عالیه نیلم نشان‌دهنده‌ی تلاش‌های مداوم برای توانمندسازی زنان و ایجاد برابری جنسیتی در پاکستان است. این دستاوردها می‌توانند الگویی برای دیگر کشورهای منطقه، از جمله افغانستان باشند. بدون شک افغانستان نیاز به تغییرات اساسی در سیاست‌ها و نگرش‌های خود نسبت به زنان دارند. هرچند اکنون که گروه طالبان در افغانستان حاکمیت دارد چنین تغییری امکان ندارد.
در نهایت، این دو رویکرد متفاوت نشان می‌دهند که هر جامعه‌ای با انتخاب‌های خود می‌تواند به سمت تحقیر و تضعیف یا توانمندسازی و برابری حرکت کند. تغییرات اساسی و پایدار نیازمند اراده و اقدام جدی است، چه در قالب قوانین و سیاست‌ها باشد و چه در نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی.
باید یادآور شد که در سال ۱۹۹۴، گروه طالبان را پاکستان به دلیل تأمین منافع‌ملی خود ایجاد کرد. بعد از فروپاشی طالبان در سال ۲۰۰۱ نیز این پاکستان بود که نیروهای پراکنده و فراری طالبان را ساختاربندی مجدد کرد و در سال ۲۰۲۱ مجدداً در افغانستان به قدرت رساند.
اکنون طالبان با استفاده از آموزه‌های اسلامی و سنت قبیله‌ای، زنان و دختران افغانستان را از تمام حقوق بشری شان محروم کرده است. اما در پاکستان یک زن بر بلندترین مسند قضاوت قرار می‌گیرد. این درحالی است که وظیفه قضاوت برای زنان در فقه اسلامی یکی از مشاجره‌آمیزترین مباحث می‌باشد.
