سقوط شغلی و آغاز انزوای اجباری زنان افغانستان تحت حاکمیت طالبان

نویسنده: زهرا حسینی

هر روز صبح که هوا کمی روشن می‌شود، فریبا از خواب بیدار می‌شود. او زنی است که علاوه بر مسئولیت مادری، نقشی فعال در جامعه دارد. پس از بیدار شدن، به سرعت به آشپزخانه می‌رود تا برای فرزندانش صبحانه آماده کند. صدای برخورد لیوان‌ها و بشقاب‌ها در فضای کوچک آشپزخانه طنین‌انداز می‌شود. او قبل از رفتن به محل کار، نگاهی به فرزندانش می‌اندازد، روی‌شان را می‌بوسد و خداحافظی می‌کند.

فریبا در یکی از سازمان‌های بین‌المللی در بخش توانمندسازی زنان کار می‌کند. هر روز با امید و انگیزه سر کار می‌رود و در جلسات و کارگاه‌هایی شرکت می‌کند که هدف‌شان تقویت زنان افغانستان از نظر اقتصادی، آموزشی و اجتماعی است. این کار برای او نه تنها یک شغل، بل‌که مأموریتی است که به او حس افتخار و مسئولیت می‌دهد. او می‌داند که با هر قدمی که برمی‌دارد، به زنان دیگری کمک می‌کند تا از مسیرهای سخت زندگی عبور کنند و به استقلالیت برسند.

فریبا نه‌ تنها یک کارمند حرفه‌یی بود، بل‌که‌ نمادی از قدرت زنان در جامعه‌یی بود که همواره آن‌ها را به حاشیه رانده بود. او و همکارانش، روزبه‌روز تلاش می‌کنند تا فضایی ایجاد کنند که در آن زنان بتوانند صدای خود را بشنوند و حقوق‌شان را مطالبه کنند. توانمندسازی زنان برای او به معنای ساختن آینده‌یی بود که در آن دخترانش بتوانند آزادانه و با افتخار زندگی کنند.

اما با بازگشت طالبان به قدرت، همه‌چیز تغییر کرد. ناگهان دنیای فریبا فروپاشید. او شغلش را از دست داد، حقوقش سلب شد و مجبور شد در خانه بماند و شاهد نابودی آرزوهای خود و زنان دیگر باشد. قطع ارتباط با دنیای بیرون باعث شد احساس کند دیگر جایی در جامعه ندارد. این انزوا و بی‌هویتی به تدریج بر روحیه‌اش تأثیر گذاشت و زنی که روزی پرانرژی و توانمند بود، اکنون در خانه‌یی ساکت و بسته به سر می‌برد.

بعد از این‌که طالبان در ماه اگست ۲۰۲۱ به قدرت رسیدند، هزاران زن شاغل افغان با ناامیدی و ناباوری شاهد تعطیلی کار خود بودند. زنانی مانند فریبا که سال‌ها برای توانمندسازی زنان و بهبود شرایط جامعه تلاش کرده بودند، ناگهان به اجبار از کار بیکار شدند. طالبان به صراحت دستور داد که زنان نباید در بخش‌های دولتی و بسیاری از نهادهای خصوصی حضور داشته باشند. این تصمیمات محدودکننده، به سرعت دستاوردهایی را که زنان افغان در دو دهه‌ی گذشته به دست آورده بودند، نابود کرد.

طبق گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO) در سال ۲۰۲۲، پس از بازگشت طالبان به قدرت، اشتغال زنان افغان حدود ۲۵ درصد کاهش یافت. این کاهش ناگهانی، به‌ویژه در بخش‌های دولتی و آموزشی، زنان را از حقوق اولیه‌‌ی‌شان محروم کرد و آن‌ها را به انزوا کشید. بر اساس این گزارش، تا پایان سال ۲۰۲۱، نزدیک به ۵۰۰,۰۰۰ زن شغل خود را در بخش‌های مختلف از دست دادند.

این سقوط شغلی نه تنها بر وضعیت اقتصادی زنان و خانواده‌های‌شان تأثیر گذاشت، بل‌که به شدت بر هویت اجتماعی و روان‌شناختی آن‌ها اثر داشت. بسیاری از این زنان که هویت‌شان توسط حرفه‌‌ی‌شان تعریف شده بود، اکنون با یک بحران عمیق هویتی روبه‌رو شدند.

تعداد زیادی از زنان شاغل سابق اکنون با مشکلات مالی و روانی مواجه‌اند. طبق گزارش‌های موجود، بیش از ۸۰ درصد از زنانی که پیش از حاکمیت طالبان در ادارات دولتی مشغول به کار بودند، اکنون به‌ طور کامل از بدنه‌ی دولت حذف شده‌اند. از دست دادن شغل، نه‌ تنها سبب قطع درآمد شد، بل‌که این زنان را از شبکه‌های حرفه‌یی و اجتماعی‌شان جدا کرد. آن‌ها که روزگاری به‌عنوان زنان قدرتمند و مستقل در جامعه شناخته می‌شدند، اکنون خود را در یک فضای محدود و منزوی یافته‌اند.

مطالعات نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد از این زنان از علائم اضطراب و افسردگی رنج می‌برند. آن‌ها به‌طور ناگهانی با از دست دادن شغل، درآمد، و هویت حرفه‌یی خود مواجه شده‌اند و به شدت احساس بیهودگی و ناامیدی می‌کنند. در واقع، بسیاری از این زنان نه‌ تنها از لحاظ مالی تحت فشار قرار دارند، بل‌که از نظر روحی و روانی نیز درگیر انزوای شدید هستند.

این تغییرات اجتماعی و روان‌شناختی به تدریج به فروپاشی شبکه‌های خانوادگی نیز منجر می‌شود. زنانی که پیش از این در بیرون از خانه فعال بودند و نقش مؤثری در حمایت مالی خانواده‌های‌شان داشتند، اکنون در خانه‌ها محبوس‌اند و دچار افسردگی، اضطراب، و احساس بی‌ارزشی شده‌اند. این انزوا و بیکاری تحمیلی، نه‌تنها بر خود زنان، بلکه بر فرزندان و خانواده‌های‌شان نیز اثرات مخربی دارد.

وابستگی‌های اقتصادی زنان شاغل پس از انزوای اجباری: تأثیرات اقتصادی و اجتماعی و روانی
یکی از مهم‌ترین تغییراتی که پس از به قدرت رسیدن طالبان بر زنان شاغل افغانستان اعمال شد، قطع شدن منابع مالی و از دست دادن استقلال اقتصادی بود. زنانی که پیش از این توسط شغل‌های خود، به‌عنوان نیروی کار فعال در جامعه نقش‌آفرینی می‌کردند، با قطع شغل‌ها و ممنوعیت کار برای زنان، وابستگی اقتصادی شدیدی به خانواده و مردان پیدا کردند. این وابستگی اقتصادی، پیامدهای عمیق و گسترده‌یی بر زندگی زنان گذاشت، که نه تنها وضعیت مالی آنان را تحت تأثیر قرار داد، بلکه ساختارهای اجتماعی و روان‌شناختی زندگی آن‌ها را نیز دستخوش تغییر کرد. زنان شاغل پیش از حاکمیت طالبان، منبع درآمدی ثابت برای خود و خانواده‌های‌شان داشتند و استقلال مالی به آن‌ها قدرتی می‌داد که در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی و شخصی تأثیرگذار باشند. بسیاری از این زنان نان‌آور خانواده‌های خود بودند و درآمد آن‌ها برای هزینه‌های آموزشی فرزندان، امور خانه، و حتا پشتیبانی از سایر اعضای خانواده ضروری بود.

طبق گزارش‌های منتشر شده از سوی ملل متحد در سال ۲۰۲۲، حدود ۸۰ درصد زنان افغان که پیش از حاکمیت طالبان در نهادهای دولتی و خصوصی مشغول به کار بودند، اکنون شغل‌های خود را از دست داده‌اند. این مسأله به طور مستقیم سبب کاهش چشمگیر درآمد خانه‌هایی شد که زنان در آن‌ها نان‌آور اصلی بودند. در واقع، زنان پس از از دست دادن شغل‌های خود، مجبور به وابستگی کامل به مردان خانواده یا دیگر منابع مالی غیرمستقل شدند.طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۳، بیش از ۷۰ درصد از خانواده‌های افغانستان پس از بازگشت طالبان به قدرت با بحران‌های مالی شدیدی مواجه شده‌اند. زنانی که تا پیش از این به‌عنوان نان‌آوران خانواده فعالیت می‌کردند، اکنون قادر به تأمین مالی خانواده‌های‌شان نیستند و این مسأله سبب افزایش فقر در افغانستان شده است.

برخی از خانواده‌ها که تا پیش از سقوط دولت افغانستان از طریق کار زنان در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی امرار معاش می‌کردند، اکنون به دلیل از دست دادن این منابع، با بحران‌های مالی جدی روبه‌رو شده‌اند. بر اساس داده‌های مرکز آمار افغانستان، حدود ۶۰ درصد از خانواده‌هایی که قبل از حاکمیت طالبان دو منبع درآمد (مرد و زن) داشتند، اکنون به یک منبع درآمدی وابسته‌اند و این مسأله‌ باعث کاهش کیفیت زندگی، افزایش فقر، و ایجاد تنش‌های خانوادگی شده است.

از دست دادن استقلال مالی و وابستگی به دیگران برای تأمین نیازهای مالی، تأثیرات روانی عمیقی بر زنان شاغل سابق گذاشته است. این زنان که روزی نقش فعالی در جامعه داشتند، اکنون خود را ناتوان در حمایت از خانواده و تأمین نیازهای خود می‌بینند. این وضعیت باعث ایجاد احساس ناتوانی، ناامیدی، و کاهش عزت نفس در زنان شده است.

مطالعات نشان داده است که بیش از ۶۵ درصد از زنانی که شغل‌های خود را از دست داده‌اند، دچار افسردگی و اضطراب شدید شده‌اند. یکی از دلایل اصلی این اضطراب، از دست دادن استقلال مالی و وابستگی به مردان خانواده از این نگاه است. بسیاری از این زنان احساس می‌کنند که دیگر قادر به مشارکت فعال در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی نیستند و به دلیل وابستگی اقتصادی، جایگاه اجتماعی و قدرت تصمیم‌گیری آن‌ها در خانه نیز کاهش یافته است.

وابستگی اقتصادی زنان شاغل سابق باعث افزایش آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر شرایط بحرانی و اضطراری نیز شده است. با از دست دادن شغل و درآمد، زنان افغان به طور ناخواسته به شرایطی رسیده‌اند که قادر به تأمین نیازهای اولیه‌ی زندگی خود نیستند. طبق گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO)، در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد از زنانی که پیش از حاکمیت طالبان در نهادهای مختلف کار می‌کردند، برای تأمین نیازهای مالی خود به دیگران وابسته‌اند.

این وضعیت باعث افزایش خشونت خانگی، بهره‌کشی اقتصادی و آسیب‌پذیری زنان در جامعه شده است. زنان به دلیل نداشتن استقلال مالی و وابستگی به مردان یا دیگران برای تأمین معیشت، در معرض انواع سوءاستفاده‌ها و بهره‌کشی‌های اقتصادی قرار دارند.

منابع:
سازمان ملل متحد (UN) – گزارش‌های منتشر شده از وضعیت زنان افغان پس از بازگشت طالبان به قدرت.
«The Impact of Taliban Rule on Women’s Employment and Economic Participation», UN Women, 2022.
سازمان بین‌المللی کار (ILO) – گزارش‌هایی که به کاهش شغل‌های زنان و پیامدهای اقتصادی آن پرداخته‌اند.
«Afghanistan: Labor Market and Employment Challenges Post-Taliban», International Labour Organization (ILO), 2022.
بانک جهانی (World Bank) – بررسی تأثیرات اقتصادی در افغانستان پس از سقوط دولت جمهوری و به قدرت رسیدن طالبان.
«Afghanistan’s Economic Crisis: Impact on Women and Families», World Bank, 2023.
مرکز آمار افغانستان (Central Statistics Organization of Afghanistan) – آمارهای مربوط به تغییرات در بازار کار و وضعیت اشتغال زنان در افغانستان.
«Women’s Employment in Afghanistan: Pre- and Post-Taliban Era», Central Statistics Organization of Afghanistan, 2022.
گزارش‌های دیگر سازمان‌های بین‌المللی (Human Rights Watch, Amnesty International) – نظرات و تحلیل‌های حقوق بشری درباره‌ی تأثیرات محدودیت‌های شغلی بر زنان افغان.
«Human Rights Impact of Taliban’s Policies on Women», Human Rights Watch, 2022.
«Afghanistan: The Impact of Taliban’s Rule on Women’s Rights», Amnesty International, 2022.
مقالات علمی و پژوهش‌های دانشگاهی – مطالعاتی که به بررسی دقیق‌تر تأثیرات روانی و اجتماعی از دست دادن شغل برای زنان شاغل در افغانستان پرداخته‌اند.
«Psychological Effects of Employment Loss on Women in Afghanistan», Journal of Global Health, 2023.
«Economic Dependency and Women’s Health in Post-Taliban Afghanistan», International Journal of Social Science, 2023